الاثر العربی فی شعر حافظ

درباره تاثیر شعر شاعران عرب در سخن حافظ، سخن ها بسیار است و پیشینه بسیاری از مضامین و اندیشه ها و صنایع و ظرائف شعری او را در سخن آنان می یابیم. ولی با وجود این، حافظ، همه مضامین یا صنایع مقتبس از دیگران را از صاحبان اصلی آنها بهتر ادا کرده است. حافظ بیشتر مضامین مقتبس را به خوبی اصل اولیه اش و خوبتر از آنها بازآفرینی و تکمیل کرده است. در پایان نامه حاضر کوشش بر این بوده که پیشینه تعابیر و مضامینی از حافظ را که در قرآن و حدیث و یا در شعر شاعران پیش از او در بین شاعران عرب رایج بوده ذکر گردد. و در این مایه ای که اینجا فراهم آمده، از کتابها و مقالات بسیاری کمک گرفته شده است. متاسفانه با کمال تاسف باید بگویم در زمینه مذکور اساتید ادبیات عرب و کشورهای عربی کار زیادی نکرده بودند. فقط چند مقاله به عربی در سمینارهای حافظ شناسی ارائه شده بود و کتاب حافظ الشیرازی را دیدم که از هر کدام از آنها به سهم خود استفاده شده است. در زمینه مذکور مرحوم استاد زرین کوب بیشترین زحمت را کشیده اند و بیشترین مطالب مفید را در کتابهای از کوچه رندان و نقش بر آب ارائه داده اند. و دکتر عباس زریاب خویی نیز در کتاب آئینه جام و سید محمد دامادی در کتاب مضامین مشترک در ادب فارسی و عربی مطالب خوب داشته اند، از مقالات آقای علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، حافظ عارف و ابن عربی شارع و حافظ ابن فارس استفاده شده است. در قسمت های مختلف از کتابهای تجلی قرآن و حدیث در شرع فارسی و اثر پذیری حافظ از قرآن و حدیث و حافظ نامه آقای خرمشاهی و کلک خیال انگیز آقای دکتر پرویز اهور و عقاید و افکار خواجه تالیف پرتو علوی و مکتوبات مرحوم علامه قزوینی و دکتر قاسم غنی استفاده شده است. به صورت پایان نامه مذکور معجونی است از مطالب مقالات و کتابهای مختلف در زمینه اثر زبان عربی و ادبیات آن در شعر حافظ که در دو بخش ارائه شده است. در بخش اول به صورت مختصر در پنج فصل ایام حافظ و دوران او و محیط علمی و ادبی زمان حافظ و آثار خواجه حافظ و ارتباط حافظ با قرآن و نحوه اثر پذیری او از قرآن و حدیث و شواهد اثرپذیری او از قرآن و احادیث و روایات بیان شده است. در بخش دوم در چهار فصل عصر حافظ و ادبیات عرب در ایران و حافظ و چگونگی ارتباط او با ادبیات عرب و نظریات و آرای حافظ شناسان در این مورد و تضمینات و تتبعات و تواردات حافظ از عربی و ضرب المثل های عربی که او در اشعارش از آنها استفاده کرده و شواهد شعری و اخذ و اقتباس او از شعر شاعران عرب بیان شده است.